In dit artikel haal ik een aspect naar voren dat lang geleden ontstaan is en voor de postmoderne Nederlandse vrouw, stof tot nadenken geeft: de identificatie met de seksuele rollen van moeder of minnares.
De effecten van deze identificatie zorgen op de werkvloer voor samenwerkingsproblemen, competitie en strijd, moeite met delegeren en de neiging tot perfectionisme. Dat staat Pionierend Leiderschap voor vrouwen in de weg. Wat gebeurt er vervolgens, wanneer pionierende vrouwen met gelijkgestemde andere pionierende vrouwen, samenwerken? We begeven ons hiermee op spannend en nieuw terrein, wanneer je nagaat welke historie er achter ons ligt.
“Het is belangrijk dat we inzicht hebben in wát ons als vrouw gevormd heeft, waar we nu staan in onze culturele ontwikkeling en wat de effecten zijn van onze historie op ons dagelijks functioneren."
Veel van de pionierende vrouwen die ik ken, zijn manager of ondernemer. Vrouwen die iets nieuws doen, grote beslissingen nemen, buiten de gebaande paden lopen en hierin succesvol zijn. Creatief zijn in het bedenken van nieuwe mogelijkheden. Dat boeit me. Ik herken deze vrouwen in één oogopslag. Ze zijn gedreven, gepassioneerd in wat ze doen en een probleem zien ze absoluut als een uitdaging!
Vandaag spreek ik één van deze vrouwen. Het is lang geleden dat ik iets van haar gehoord heb. Een fantastische vrouw, waar ik een aantal jaren mee samenwerkte. We hadden vanaf dag één een klik. Beiden manager, dezelfde spirit, passie en gedrevenheid die nu, zes jaar later, in een extatische herkenning, meteen aanwezig is. Zij was destijds mijn inspiratiebron en ik die van haar. Bergen verzetten we in de organisatie waar we werkten en het ene naar het andere succes werd behaald. De succesfactor zat ‘m in de samenwerking en de herkenning van die diepere passie die we deelden, de eerlijkheid en de openheid tussen ons. De stappen die ze, in de tussentijd, gezet heeft, zijn groots. Met een diep respect, luister ik naar haar radicale keuzes in het leven. Ze is nu een ander mens: ze heeft haar relatie verbroken, ze heeft een andere baan, een ander huis, ze is vijfentwintig kilo afgevallen en ze is een verbeterde versie van zichzelf geworden. Ze klinkt tevreden en ze zegt triomfantelijk: “Je kent me ongetwijfeld niet meer terug”. En ik geloof haar. De passie en de optimistische blik zijn onveranderd. Nog steeds even dynamisch en scherp.
Wanneer we afwijken van de gebaande paden, ontstaat er iets nieuws. Wanneer we met andere vrouwen samenwerken en de creatieve mogelijkheden benutten die daarmee vrijkomen, is dat een eerste stap naar het veranderen van de cultuur die ons als vrouw gevormd heeft. Het is belangrijk dat we inzicht hebben in wát ons als vrouw gevormd heeft, waar we nu staan in onze culturele ontwikkeling en wat de effecten zijn van onze historie op ons dagelijks functioneren.
Vaak zonder dat we het weten, reageren we als vrouw, vanuit oude culturele conditioneringen. Gedrag dat, door invloed van de cultuur, onder bepaalde condities tot stand is gekomen en een gewoonte wordt. We vertonen nog steeds gedrag dat lang geleden als de standaard werd gezien. De gedragingen van toen, pasten heel goed bij de levensomstandigheden van toen. We bevinden ons nu alleen in een totaal andere tijd met andere omstandigheden. We zijn rijk, hebben veel keuzemogelijkheden, hebben een dak boven ons hoofd en we kunnen terugvallen op sociale systemen. We leiden een relatief gelukkig leven, zonder de dagelijkse zorg voor overleving.
Historie van de identificatie met seksuele rollen
In de traditionele tijd van 3000 voor Chr. tot en met 1700 na Chr. leven we voornamelijk van de landbouw. Vrouwen werken samen met hun man op het land. Vrouwen worden uitgehuwelijkt. In die tijd de normaalste zaak van de wereld. We worden gewaardeerd om onze rol om kinderen te krijgen en als moeder en dit zien we als een vervullend leven. Er is duidelijkheid over de rol van de vrouw en de rol van de man. Dit geeft ons zelfvertrouwen en zelfrespect.
De industriële revolutie en later het kapitalisme doen hun intrede (vanaf 1650- 1940). Er verandert veel. De moderne tijd breekt aan. Mannen gaan buitenshuis werken, trekken naar de steden. Getrouwde vrouwen blijven achter bij de kinderen. Ongehuwde vrouwen doen hun best om in de smaak te vallen bij welvarende mannen die kunnen zorgen voor gezond en sterk nageslacht. Er ontstaat, als gevolg hiervan, een concurrentiestrijd tussen vrouwen onderling.
Deze historische culturele ontwikkelingen, die ik hier globaal schets, hebben hun sporen nagelaten en beïnvloeden ons elke dag opnieuw. En we hebben er vaak geen erg in.
Hoe ziet het er nu uit?
Ik ontdekte, door het werk van Elizabeth Debold, dat culturele conditionering, dieper zit dan ik dacht. Vrijwel iedere vrouw identificeert zich, door onze gezamenlijke historie, met de rol van moeder of minnares. We hebben hierdoor twee sterke basisbehoeften:
De behoefte om nodig te zijn en;
de behoefte om begeerd te worden.
Een groot deel van onze acties wordt door deze twee behoeften bepaald. In mijn eigen ervaring klopt het. Ondanks dat ik geen kinderen heb, doe ik liever dingen zelf, dan dat ik ze delegeer aan anderen. Ik wil graag nodig zijn en sta vooraan wanneer er iets te doen is, ook al ontneem ik een ander hiermee een belangrijke (levens)les. Nu ik werk als ondernemer, ontdek ik hoe zorgzaam ik ben voor mijn bedrijf, voor mijn contacten en netwerkrelaties. De PR doe ik met grote zorg en dat alles het liefst perfect! Werd ik geveld door griep, in de tijd dat ik werkte als manager, dan ging ik liever naar het werk dan dat ik thuis bleef, alleen omdat ik vond dat ik onmisbaar was! Totdat het echt niet meer ging en ik inzag dat het echt noodzakelijk was om thuis te blijven en schuldgevoelens zich van mij meester maakten. En ik kan zo nog doorgaan met het geven van voorbeelden waarin ik die behoefte zo sterk voel om nodig te zijn. Ik zie het niet alleen terug in mijn werk, maar ook in mijn relatie en in andere gebieden van mijn leven.
“Wanneer we gaan zien dat we meer zijn dan de verwachtingen van onze omgeving, dan worden deze verwachtingen minder belangrijk. We gaan anders reageren, er komt ruimte voor iets nieuws, iets dat authentiek is, voorbij de identificatie van deze indringende en vertrouwde rollen.”
Ik betrap mijzelf er vaak op, dat ik, wanneer ik een andere vrouw zie, me afmeet aan haar, aan haar uiterlijk, aan haar positie of haar intelligentie. Dan weet ik waar ik sta ten opzichte van haar. Bewust of onbewust gaan we de competitie aan. Dit gedrag is ontstaan in de tijd dat we de beste man wilden vinden voor goed nageslacht en vrouwen elkaars concurrent werden. Het is vanuit deze zienswijze niet vreemd dat vrouwen elkaar in de gaten houden op het werk, roddelen en strijd en competitie aangaan. Dit kan makkelijk leiden tot samenwerkingsproblemen. In de samenwerking met mijn oud-collega was er voldoende grond voor een goede samenwerking, maar ik vergeet nooit meer dat zij wegging en er een andere vrouwelijke collega op het toneel verscheen en haar plaats innam. De eerste dagen gaat het goed en werk ik haar in, maar al na enkele weken flirt ze met onze mannelijke leidinggevende en krijgt ze zaken op een dusdanige andere manier sneller voor elkaar en heeft dit een dramatisch effect op onze samenwerking. Welke redelijke en goede argumenten ik ook gebruik om een nieuw plan kracht bij te zetten, mijn leidinggevende is meer gecharmeerd van haar vrouwelijke inbreng en herziet moeiteloos afspraken die goed werken, alleen omdat zij het aandraagt. Mijn plannen belanden ergens in een la. Ik zie, dat ik wanhopig naar andere wegen zoek om mijn plannen ook doorgang te laten vinden en zoek manieren om de samenwerking wél te laten slagen. Ik blijf me hierin telkens aan haar afmeten en het resulteert in een strijd waar we allebei niet meer uitkomen. Het komt de organisatie niet ten goede. Ik stort me op mijn eigen afdeling en zij op die van haar en we bemoeien ons niet meer met elkaars werelden.
In dit voorbeeld identificeert de collega zich met de behoefte om begeerd te willen worden. Wanneer een vrouw zich diep identificeert met seksuele macht en ze instinctief gewend is deze te gebruiken om te krijgen wat ze wil, heeft dit gevolgen voor haar leiderschap. Destijds was ik me niet bewust van de oorsprong van dit gedrag. Het doorzien hiervan zou me niet alleen heel wat frustraties bespaard hebben, maar het zou ook een kans geweest zijn om samen met een vrouw een nieuwe stap te zetten, voorbij de oude cultuur, wanneer de bereidheid er is om dit gezamenlijk in te zien en hierin te willen ontwikkelen. Hoe meer een vrouw erin slaagt om deze fundamentele identificatie te laten vallen en ze persoonlijk succes los kan zien van deze identificatie, des te meer ruimte er is voor een diepe samenwerking vanuit verbondenheid met anderen. Nu is dit een schrijnend voorbeeld maar ik zie de behoefte om begeerd te worden ook terug in meer onschuldige situaties: Wanneer ik naar een belangrijke vergadering of gesprek ga, is mijn eerste gedachte: “Wat trek ik aan vandaag.” Mijn tweede gedachte is pas een inhoudelijke over het gesprek zelf. En dat is bizar! De behoefte om begeerd te worden werkt ook in mij door en vindt een uitweg via mijn gedachten over mijn uiterlijk.
Eeuwen van vrouwenontwikkeling gaan zo door mij heen! Destijds waren deze behoeften passend. Deze seksuele rollen waren noodzakelijk om te overleven, om voor nageslacht te zorgen. Het is een opluchting om te zien dat we ons nu in een andere tijd bevinden en dat dit gedrag niet meer nodig is. Het is een spannend inzicht tegelijkertijd: “We zijn met zoiets nieuws bezig en wat zal de volgende stap zijn?”
De volgende stap in pionierend leiderschap
Het ontwikkelen van leiderschap voor vrouwen, vraagt van ons als vrouwen om ons bewust te zijn van onze historie, ons “cultureel erfgoed. “Dit betekent een grote stap voor vrouwen, een nieuwe stap, wanneer we ons bewust worden van onze diep ingesleten conditioneringen. De samenwerking met mijn oud-collega was er één van gelijk niveau en daarmee was er ook duidelijk sprake van positionering, maar dit stond ons niet in de weg. Er was hierdoor ruimte voor ontwikkeling van leiderschap. Ook nu heb ik intensief contact met vrouwen die staan voor ontwikkeling en niet bang zijn om vooruit te kijken en bewust te zijn van de identificatie met oude rollen. Het is bevrijdend om transparant te zijn over waar je staat en elkaar scherp te houden in wat het betekent om als vrouw een volgende stap te zetten voorbij wat we al kennen. Wanneer je gericht bent op de passie voor ontwikkeling, komt dit een organisatie, de samenwerking en uiteraard je eigen ontwikkeling als vrouw, manager of ondernemer ten goede.
Wanneer we gaan zien dat we meer zijn dan de verwachtingen van onze omgeving, dan worden deze verwachtingen minder belangrijk. We gaan anders reageren, er komt ruimte voor iets nieuws, iets dat authentiek is, voorbij de identificatie van deze indringende en vertrouwde rollen.
Ik herken me steeds meer in de geschiedenis, die ik deel met alle vrouwen. Met Nederlandse vrouwen in het bijzonder. En de behoefte, om samen te werken met andere vrouwen, groeit. Ik ontdek hoe vervullend het is om met elkaar te zien, dat we eenzelfde historie delen. En het goede nieuws is dat we het kunnen overstijgen en kunnen toegroeien naar de nieuwe vrouw die een nieuwe cultuur creëert:
“Een pionierende, autonome vrouw, die zich laat portretteren door vernieuwing, creativiteit, passie, in verbinding met andere vrouwen.”
Hoe we dan leidinggeven en ondernemen? Vanuit een andere plek, waarin nieuwe waarden belangrijk worden, zoals respect, motivatie, kracht en passie om te willen ontwikkelen, in verbinding met andere vrouwen. Er ontstaan nieuwe creatieve oplossingen, voor de vragen van deze complexe tijd waarin we leven, omdat we meer zien, meer kunnen bevatten vanuit die grotere afstand die we innemen, wanneer we onze historie kennen, onze conditioneringen onder ogen zien en onszelf ruimte geven. Vanuit het besef dat we meer zijn dan die moeder of minnares, maar een absolute, diepere grond hebben, die we met alle vrouwen delen.